Το Βόρειο Σέλας στην Ελλάδα
Το σέλας είναι το ωραιότερο φυσικό φαινόμενο που γοητεύει και εμπνέει τους ανθρώπους απ’ την απαρχή του κόσμου. Ως ουράνιο φαινόμενο είναι περισσότερο εμφανές στους πόλους, στο βόρειο και νότιο ημισφαίριο και γι’ αυτό και προσδιορίζεται ως βόρειο ή νότιο σέλας. Εχει όμως εμφανιστεί και σε νοτιότερα γεωγραφικά πλάτη σε χώρες όπως η Σλοβενία αλλά και η Ελλάδα! Τελευταία φορά εμφάνισής του στην Αθήνα ήταν στις 20 Νοεμβρίου 2003.
Για την εμφάνιση του Βόρειου Σέλαος το 2010 κάνει αναφορά στην ιστοσελίδα του ο κ. Γιώργος Ταρσούδης ο οποίος μάλιστα έχει κάνει καταγραφή από την Αλεξανδρούπολη. Η "άγνωστη" αυτή παρατήση έγινε στις 10 Αυγούστου 2010 , που ήταν και η τελευταία για τον Ελληνικό χώρο η οποία τεκμηριώθηκε και επιστημονικά .
Η εμφάνιση του σέλαος στην νότια Ευρώπη είναι πολύ σπάνια, κι όταν αυτό συμβαίνει οφείλεται σε έντονη ηλιακή δραστηριότητα. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν έχει καταγραφεί με μεγάλη συχνότητα και δε συνοδεύεται από πολλούς σχετικούς μύθους των νότιων περιοχών. Αλλά παρ’ όλα αυτά, ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες.
ΤΟ ΣΕΛΑΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ
Ο Αριστοτέλης πρώτος το περιγράφει και αναφέρει στα «Μετεωρολογικά» του (Α’,5): «Φαίνεται δέ ποτε συνιστάμενα νύκτωρ αἰθρίας οὔσης πολλὰ φάσματα ἐν τῷ οὐρανῷ…, ἡμέρας μὲν οὖν ὁ ἥλιος κωλύει, νυκτὸς δ’ ἔξω τοῦ φοινικοῦ, (δηλαδή του ιώδους), τὰ ἄλλα δι’ ὁμόχροιαν οὐ φαίνεται» που σημαίνει ότι πρέπει να είχε παρατηρήσει έντονα το φαινόμενο του Σέλαος κατά την διάρκεια αίθριας νύκτας.
Η φωτοβολία της ατμόσφαιρας (πάντα κατά τον Αριστοτέλη) δεν είναι ομοιογενής αλλά τα φάσματα του φαινομένου αυτού παρουσιάζουν χάσματα. Και είναι εκείνα που παρουσιάζουν ακριβώς το Σέλας ως κυματιζόμενες «ουράνιες κουρτίνες» ή «ουράνιες μπαλαρίνες» όπως χαρακτηρίζεται το φαινόμενο από τους σύγχρονους παρατηρητές.
Στους ρωμαϊκούς μύθους, η Αουρόρα (Aurora) ήταν η θεά της αυγής και αντιστοιχεί στην Ηώ της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, που σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν κόρη του Τιτάνα Υπερίωνα και της Τιτανίδας Θείας ή Ευρυφάτειας και αδελφή του Ήλιου και της Σελήνης. Οι Λατίνοι δανείστηκαν πολλά απ’ τα στοιχεία της Ηούς για τη δική τους θεότητα της αυγής και την περιέγραψαν σαν μια όμορφη νέα που πετάει στον ουρανό αναγγέλλοντας την άφιξη του ήλιου. Η Αουρόρα είχε πολλούς συζύγους και άλλα τόσα παιδιά, ενώ η πρωινή πάχνη που εμφανίζεται την αυγή, έλεγαν πως είναι τα δάκρυα της θλίψης της για τον χαμό ενός απ’ τους γιους της.
Aurora Βorealis σημαίνει αυγή του βορρά, ενώ Aurora Αustralis αυγή του νότου. Και είναι τέτοιο το δέος που προκαλεί η εμφάνισή τους, που ήταν επόμενο να τους αποδοθούν μεταφυσικές ιδιότητες και να ερμηνευτούν ποικιλοτρόπως. Έτσι γεννήθηκαν πολλοί διαφορετικοί λαϊκοί μύθοι και θρύλοι από τις εθνότητες που υπήρξαν θεατές τους. Στη λαογραφία των βορείων λαών το Σέλας ήταν επόμενο να έχει συνδεθεί με υπερβατικές ερμηνείες. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1732 ο Anders Celsius σημείωσε στο ημερολόγιό του πως το Βόρειο Σέλας ήταν τεράστια φωτιά που κατά τις πεποιθήσεις της εποχής προερχόταν από ηφαίστεια που υπάρχουν στον Β. Πόλο, από τον Θεό, για να ζεσταίνονται οι άνθρωποι. Οι βόρειοι λαοί πίστευαν πως το Βόρειο Σέλας ήταν η αντανάκλαση των ασπίδων που κρατούσαν οι Βαλκυρίες, που ήταν νεκρές παρθένες στον ουρανό. Με αυτό τον θρύλο φαίνεται να συνδέεται και η σκοτσέζικη έκφραση «Merry Dancers» (χαρούμενοι χορευτές), με ερωτικές όμως προεκτάσεις.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΠΟΛΙΚΟΥ ΣΕΛΑΟΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Μετά τον Αριστοτέλη η πρώτη σύγχρονη αναφορά καταγράφεται στoν κώδικα του Σχολείου της Σκοπέλου (σελ 418) όπου αναφέρεται οτι " το 1524 στις 4 Αυγούστου μια μεγάλη λάμψη εμφανίστηκε στον ουρανό δύο ώρες πριν από το ηλιοβασίλεμα" .
Η δεύτερη αναφορά γίνεται στα χρονογραφήματα του Παπασυνοδινού τον Σεπτέμβριο του 1621 όταν "εμφανίστηκαν στον ουρανό επτά φωτεινές στήλες καθ' όλη τη διάρκεια της νύχτας",. Αυτά έχει καταγράψει σε μελέτη του ο συγχωριανός μου και αείμνηστος καθηγητής Μετεωρολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ο κ. Λεονάρδος Καραπιπέρης σε σχετική δημοσίευσή του .
Η τρίτη αναφορά καταγράφεται σε κείμενα της Βιβλιοθήκης της Πάτμου στον Κώδικα YOD για το έτος 1739, το οποίο ήταν έτος μέγιστης Ηλιακής Ακτινοβολίας. Αυτό συνάγεται απο το γεγονός ότι σύμφωνα με τον κατάλογο των ηλιακών κηλίδων που ξεκίνησε το 1748 το έτος 1750 ήταν ένα έτος μέγιστης ηλιακής δραστηριότητας.
Η τέταρτη παρατήρηση απαντάται στα ιστορικά σημειώματα του Καλλίνικου του 3ου Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης και αναφορά γίνεται στις 11 Ιουνίου του 1771 αν και η μέγιστη ηλιακή δραστηριότητα σημειώθηκε το 1769
Η πέμπτη περίπτωση καταγράφεται στον κώδικα της βιβλιοθήκης της Βουδαπέστης της Ελληνικής Κοινότητας και αναφέρται ι οτι "Την 1η Σεπτεμβρίου 1779 στις 9 το βράδυ μια κόκκινη λάμψη έλαμψε στον ουρανό προς τα δυτικά και αυτή η λάμψη παρέμεινε επί δύο ώρες"
Η έκτη παρατήρηση αναφέρεται στα ιστορικά σημειώματα του 91ου Κώδικα της Βιβλιοθήκης της Ζαγοράς όπου αναφέρεται οτι στις 12 Μαρτίου 1786 τα μεσάνυχτα εμφανίστηκε μια λάμψη προς τα βόρεια που εξαπλώθηκε , ο ουρανός έγινε κόκκινος μέχρι το πρωί . Το 1786 δεν ήταν έτος μέγιστης ηλιακής δραστηριότητος , ωστόσο παρατηρήθηκε σχετικά μεγάλη αύξηση στον αριθμό των ηλιακών κηλίδων στην αρχή έτους και ιδιαίτερα από τον Μάρτιο έως τον Απρίλιο.
Η έβδομη και η όγδοη αναφορά γίνονται στις 24 και 25 Οκτωβρίου 1870 από το Αστεροσκοπείο Αθηνών το οποίο δέχθηκε τηλεγράφημα από τη Λευκάδα που έστειλε ο Πλοίαρχος του Βασιλικού Ναυτικού Α. Βατσαξής και ενημέρωνε σχετικά περιγράφοντας την περατήρησή του χωρίς να κάνει μνεία στο Σέλας ή να γνωρίζει περί αυτού: "Την 6ην και 55 ώραν εφάνη άνωθεν νεφών μεχρι αστερισμού Μεγάλης Άρκτου πύρινος λάμψις έχουσα κέντρον σώματι φωτεινόν μέχρι ορίζοντος...".
Επίσης ο βράδυ της 24ης Οκτωβρίου αμέσως μετά το ηλιοβασίλεμα, όταν το λυκόφως είχε εξαφανιστεί εκεί εμφανίστηκε στο βορρά μια σκοτεινή ομίχλη που αποτελούσε κυκλική περιοχή φτάνοντας σε δύο μέρη του ορίζοντα. Το ορατό τμήμα αυτής της περιοχής καλύφθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα από ένα κόκκινο φως από το οποίο έβγαιναν προς τα έξω ακτίνες του λευκού φωτός , οι οποίες με τη σειρά τους εξαφανίστηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Η ένατη αναφορά γίνεται στις 24 Μαρτίου 1940 όπου καταγράφτηκε αυθεντική μαρτυρία εμφάνισης Σέλαος πάνω από την Αθήνα και που δημοσίευσε επίσημα το Εργαστήριο Αστρονομίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, όταν πολλοί Αθηναίοι υποστήριζαν μεταξύ άλλων πως "θεϊκά πέπλα" σκέπουν την Αθήνα. Κατά τον καθηγητή Κ. Μαλτέζο αυτή η τελευταία εμφάνιση θεωρείται μέχρι και σήμερα η μεγαλύτερη σε λαμπρότητα εμφάνιση του φαινομένου από το 1870 στον Ελλαδικό χώρο.
Οι δέκατη και η ενδέκατη αναφορά γίνεται στον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 2003 δηλαδή αυτές που αναφέραμε στην αρχή του άρθρου , μία τον Οκτώβρη και η άλλη στις 20 Νοεμβρίου.
Η τελευταία δωδέκατη αναφορά έγινε στις 10 Αυγούστου 2010 στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης που κατεγραψε ο φακός του κ. Ταρσούδη ο οποίος χαρακτηριστικά γράφει "... Έτσι την έστειλα στον Καθηγητή κ. Ξενοφώντα Μουσσά του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών για να μου δώσει εξηγήσεις αν και κατά πόσο είναι Σέλας ή κάτι άλλο. Η απάντηση του ήταν άμεση και θετική ότι είχαμε μια καταγραφή του φαινομένου Σέλαος στην Βόρεια Ελλάδα".
TO ΣΕΛΑΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ
Στη λογοτεχνία, οι αναφορές στο σέλας είναι πολύ συχνές και το όνομά του εμπεριέχεται ακόμη στον τίτλο μυθιστορημάτων όπως, το Αστέρι του Βορρά του Philip Pullman που έχει τίτλο πρωτοτύπου Northern Lights και είναι το πρώτο μέρος της παγκοσμίως αναγνωρισμένης τριλογίας Dark Materials
Αλλά δεν είναι λίγοι και οι ποιητές που εμπνεύστηκαν και έγραψαν για το σέλας. Ο φημισμένος Σουηδός ποιητής και ψυχολόγος, Tomas Tranströmer (1931-2015), στη ‘Θαλασσινή Ιστορία’ του αναφέρεται σ’ αυτό.
Ένα από τα σημαντικότερα και μεγάλα σε έκταση ποιήματα της ρωσικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα είναι το ‘Δαίμονας’ του Μιχαήλ Λέρμοντοφ (Mikhail Yuryevich Lermontov, 1814-1841). Αυτό το ποίημα αποτέλεσε και αποτελεί σημείο σύγκρισης για τους συγχρόνους του Λέρμοντοφ, αλλά και τους μεταγενέστερους ποιητές. Στο ‘Δαίμονας’, που είναι εμπνευσμένο απ’ την ομορφιά του Καυκάσου, ο Λέρμοντοφ περιγράφει τη μάχη του καλού με το κακό, τη μοναξιά, την αγάπη και την απώλεια χρησιμοποιώντας ως συμβολική έννοια το κυνήγι του βόρειου σέλαος.
Ενώ ο δικός μας ρομαντικός, Φαναριώτης ποιητής Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής γράφει στο ‘Άσμα πέμπτον’: «…Μετά τον ζόφον τον βαθύν και τας μακράς θυέλλας, Προς άρκτον υπεχάραξε, και η Αικατερίνα ως βόρειον ανέτειλεν εις την Σκυθίαν σέλας. Ως ήλιος προσμειδιών τα κλίματα εκείνα…»
Ο αγαπημένος μας ποιητής των θαλασσινών ταξιδιών, Νίκος Καββαδίας, στο ποίημα του ‘Καφάρ’ απ’ τη συλλογή Μαραμπού γράφει: «…Οι πόλοι γίνανε σε μας πολὺ γνωστοί, θαυμάσαμε πολλὲς φορὲς το Βόρειο Σέλας…»
Ακόμη, ο εισηγητής του σουρεαλισμού στην Ελλάδα, Ανδρέας Εμπειρίκος γράφει στο ποίημα του ‘Σέλας των αντηχήσεων’: «…Ο γαλαξίας μετουσιώνεται. Τρέφει τις νοσταλγίες του κ' έπειτα σβήνει. Σαν φως που πια κουράστηκε να περιμένει… Μια νύχτα. Δυο νύχτες. Κ' έπειτα φως μέσα στο μέγα πλήθος που κραυγάζει. Κάτω από τον θόλο της ηχούς ενός αιών».
Στην Ελλάδα, ένας από τους πρώτους στίχους που έρχεται στο μυαλό μας, είναι του Μανώλη Ρασούλη: «…Λάμπεις σαν το βόρειο σέλας…» που έγινε τραγούδι σε μουσική του Νίκου Ξυδάκη και το τραγούδησε ο Νίκος Παπάζογλου.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου