Μαρία Φωκά

Οι νεότεροι την έμαθαν ως «Όλγα Μαρκάτου» στην πετυχημένη τηλεοπτική σειρά «Dolce Vita». Οι λίγο παλαιότεροι τη θυμούνται να ερμηνεύει θαυμάσια τους ρόλους της σε ταινίες «διαμάντια» της χρυσής εποχής του ελληνικού κινηματογράφου, όπως «γοργόνες και μάγκες» και «ένας ιππότης για τη Βασούλα».

Για να φτάσει εκεί, ωστόσο, έπρεπε να διανύσει μια ζωή γεμάτη δυσκολίες, στερήσεις και αγώνες. Μια ζωή που την έφερε δίπλα στο Νίκο Μπελογιάννη να δικάζονται από κοινού στο στρατοδικείο με την κατηγορία της κατασκοπείας αφού ήταν μέλος του παράνομου μηχανισμού του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.

Η ζωή της Μαρίας Φωκά, ήταν πολυτάραχη και με πολλές διακυμάνσεις. Θα μπορούσε να είναι και το σενάριο κάποιας κινηματογραφικής ταινίας. Η ίδια ποτέ δεν θέλησε να παρουσιάσει τον εαυτό της ως κάτι το ιδιαίτερο. Όσοι την γνώρισαν από κοντά έκαναν λόγο για έναν σεμνό και ηθικό άνθρωπο, χαμηλών τόνων που την ενδιέφερε να παίρνει ζωή από το σανίδι και να δίνει όλο της το είναι στους αγώνες για την υπεράσπιση των ιδανικών της.

Τα πρώτα χρόνια και η βίαιη διακοπή της καριέρας της

Στην γενικότερη θεατρική πορεία της συνεργάστηκε με  εξαιρετικούς θιάσους όπως: Έλλης Λαμπέτη, Τζένης Καρέζη, Λάμπρου Κωνσταντάρα, Νίκου Σταυρίδη, Αλίκης Βουγιουκλάκη, Κρατικoύ Θεάτρου Βορείου Ελλάδας κ.α. Στον κινηματογράφο πρωτοεμφανίστηκε το 1949 στην ταινία «Κόκκινος Βράχος» του Γρηγόρη Γρηγορίου.

Η Μαρία Φωκά γεννήθηκε την 1η Οκτωβρίου 1917 στο Αργοστόλι. Γονείς της ήταν ο πλοίαρχος Νικόλαος Θ. Φωκάς και μητέρα της η Καικιλία Κουντούρη. Η μικρή Μαρία αμέσως άρχισε να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα παιδάκια της ηλικίας της, εξαιτίας του έντονου χαρακτήρα της.

Γρήγορα τόσο η ίδια όσο και ο περίγυρός της, ανακάλυψαν την έμφυτη τάση που είχε προς την υποκριτική. Έτσι, σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης «Κάρολος Κουν» και αποτέλεσε μέχρι το 1948 βασικό στέλεχος του θιάσου του. Πρωτοεμφανίστηκε το 1944 (την περίοδο των Δεκεμβριανών) στο ρόλο της Ασημίνας στη «Στέλλα Βιολάντη» του Γρηγόρη Ξενόπουλου, όπου γνωρίστηκε και με τον μετέπειτα σύζυγό της Λυκούργο Καλλέργη, με τον οποίο απέκτησε την κόρη της Ισμήνη.

Στο «Θέατρο Τέχνης» έπαιξε στα «Παντρολογήματα» του Γκόγκολ, «Αντιγόνη» του Ανούιγ, «Το φιόρο του Λεβάντε» του Ξενόπουλου, «Ηταν όλοι τους παιδιά μου» του Μίλερ, «Ματωμένος γάμος» του Λόρκα κ.ά. Ακολουθεί συνεργασία της με την Κατερίνα, ενώ το 1949-1950 συμμετέχει στο θίασο Κ. Μουσούρη. Εμφανίζεται στην «Κληρονόμο» και στο «Λίλιομ». Συνεργάστηκε επίσης με το θίασο Β. Μανωλίδου - Γ. Παππά. Στο σημείο αυτό «έρχεται» η δίκη.

Το 1945 γίνεται μέλος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών (ΣΕΗ) στο οποίο πολλά χρόνια αργότερα διετέλεσε και πρόεδρος (το 1975 υπήρξε αντιπρόεδρος και το 1977 πρόεδρος του ΣΕΗ). Παράλληλα με το χτίσιμο της καριέρας της στο θέατρο η Φωκά είχε και έντονη δράση μέσα από τις τάξεις του ΚΚΕ τόσο στην περίοδο της κατοχής όπου εντάχθηκε στην Εθνική Αντίσταση, όσο και στην περίοδο του εμφυλίου από τις γραμμές του ΕΑΜ.

Αυτή η δράση της, ωστόσο, ήταν και η αιτία για να μείνει μακριά από το θέατρό για περίπου 8 χρόνια καθώς συνελήφθη, δικάστηκε -μαζί με τον Μπελογιάννη- και καταδικάστηκε για κατασκοπεία.

Η σύλληψη, ο Μπελογιάννης και η καταδίκη

Μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου η Φωκά είχε ενταχθεί στον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ. Κάποια στιγμή ήρθε σε επαφή με συντρόφους της στο Παρίσι, οι οποίοι την επιφόρτισαν να ελέγξει τη διαδρομή χρημάτων που είχαν σταλεί για την οικονομική ενίσχυση του μηχανισμού στην Αθήνα.

Η τότε νεαρή ηθοποιός έπρεπε να έρθει σε επαφή με έναν συγκεκριμένο άνθρωπο, κομματικό στέλεχος του ΚΚΕ, ο οποίος και θα την ενημέρωνε σχετικά. Το ραντεβού είχε οριστεί να γίνει σε ένα φούρνο ο οποίος, ωστόσο, βρισκόταν υπό την διαρκή παρακολούθηση της ασφάλειας.

Η Φωκά δεν το γνώριζε αυτό και όταν είδε πως ο άνθρωπος με τον οποίο είχε ραντεβού δεν ήρθε, άφησε ένα σημείωμα. Η αστυνομία έκανε έφοδο στο φούρνο, βρήκε το σημείωμα και την συνέλαβε με την κατηγορία της κατασκοπίας και της αντεθνικής δράσης. Θεωρήθηκε αμέσως μέλος του δικτύου με τους ασύρματους στη Γλυφάδα αρχηγός του οποίου θεωρούταν ο Νίκος Μπελογιάννης.

Έτσι, το 1952, η Μαρία Φωκά βρέθηκε συγκατηγορούμενη των Νίκου Μπελογιάννη, Αργυριάδη, Μπάτση, Καλούμενου, Έλλης Παππά-Ιωαννίδου και πολλών άλλων, στην περίφημη δίκη, που κατέληξε σε εκτελέσεις. Αξίζει, μάλιστα, να σημειωθεί πως στα πρακτικά της δίκης αναφέρεται με το όνομα Μαρία Καλλέργη, δηλαδή με το όνομα του τότε συζύγου της, Λυκούργου Καλλέργη.

«Μετά την λήξιν του συμμοριτισμού υπήρχον πληροφορίαι ότι ειργάζοντο παρανόμως δίκτυα πληροφοριοδοτών και κατασκόπων, κατωρθώθη δε να τεθώμεν επί τα ίχνη των. Το πρώτο εντοπίσθη ασύρματος εις Γλυφάδαν. […] Η Καλλέργη ήλθεν από το Παρίσι εκ μέρους του Δημητρακαρέα διά να δη αν έφθασαν αι αποσταλείσαι 1.600 λίρες... Τα χρήματα αυτά προωρίζοντο διά τη χρηματοδότησιν του δικτύου», ανέφερε στην κατάθεσή του ο μάρτυρας κατηγορίας Κωνσταντίνος Παπαπαθανασίου, σύμφωνα με τα πρακτικά της δίκης του Διαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών (Τμήμα Β` ) κατά τις συνεδριάσεις από την 15η  Φεβρουαρίου ως και την 1η Μαρτίου 1952.

Στο τέλος της δίκης το στρατοδικείο επέβαλε στην Φωκά ισόβια κάθειρξη, αλλά η ποινή της λίγο καιρό αργότερα μειώθηκε σε 10 χρόνια κάθειρξη και «αποστέρησις των πολιτικών δικαιωμάτων επί 10ετίαν».

Η επαναφορά στο σανίδι, η λαμπρή καριέρα και το τέλος

Από την αποφυλάκισή της ως το θάνατό της συμμετείχε σε περίπου 20 κινηματογραφικές ταινίες εκ των οποίων οι 7 της Φίνος Φιλμ.

Η καταδίκη αυτή ανάγκασε την Μαρία Φωκά να μείνει μακριά από την μεγάλη της αγάπη, το θέατρο, για περίπου επτά χρόνια. Επανέρχεται και πάλι στη σκηνή τη σεζόν 1958-59, σε περιοδεία του Λάμπρου Κωνσταντάρα. Το 1960 εμφανίστηκε στη «Βροχή» με το «Θίασο των Ηνωμένων Καλλιτεχνών». Από το 1961 έως το 1963 συνεργάστηκε με την Ελλη Λαμπέτη («Το θαύμα της Ανι Σάλιβαν», «Η μικρή μας πόλη», «Πεγκ, καρδούλα μου», «Οντίν» κ.ά.), ενώ το 1964 με την Αλίκη Βουγιουκλάκη στην κωμωδία «Περάστε την πρώτη του μηνός».

Στη συνέχεια συνεργάζεται με την «Ελληνική Λαϊκή Σκηνή» (γριά από τη Μεσίνα στον «Ασυλλόγιστο» του Μολιέρου και Αμάντα στο «Γυάλινο Κόσμο» του Τένεσι Ουίλιαμς). Επαιξε με τον θίασο Σταυρίδη - Στολίγκα στο έργο «Απ' τον ουρανό στη γη» των Τραϊφόρου - Βασιλειάδη και αμέσως μετά το 1966 παίζει στο θίασο της Τζένης Καρέζη. Η συνεργασία τους άρχισε με τη «Βίβα Ασπασία» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, με τη Μαρία Φωκά στο ρόλο της θείας Μαρίας, και στη συνέχεια στο έργο «Ενας ιππότης για τη Βασούλα» το 1967 στο «Αττικόν». Το 1978 συνεργάζεται με το «Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο» του Μάνου Κατράκη στους «Τελευταίους» του Γκόργκι.Το καλοκαίρι του 1980 προσελήφθη στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος του 1984. Ο τελευταίος της ρόλος στο θέατρο ήταν η γιαγιά στο «Σπίτι της Μπερντά Αλμπα» του Λόρκα, στο ΚΘΒΕ.

Όλα πλέον είχαν πάρει το δρόμο τους και η Μαρία Φωκά συμμετείχε στη μία επιτυχία μετά την άλλη. Το 1968 παίζει σε δυο ταινίες που την καθιερώνουν. Η πρώτη είναι η «γοργόνες και μάγκες» στο ρόλο της καπετάνισσας και η δεύτερη η «ένας ιππότης για τη Βασούλα» στο πλευρό της Τζένης Καρέζη και του Φαίδωνα Γεωργίτση.

Το 1967 ο Κώστας Πρετεντέρης που ήξερε πολύ καλά να γράφει ρόλους σύμφωνα με τον κάθε ηθοποιό, έγραψε έναν εξαιρετικό χαρακτήρα για την Μαρία Φωκά και αυτός ήταν στο έργο «Ένας ιππότης για την Βασούλα», που ενσάρκωνε τον ρόλο της κ. Κλειούς, η οποία ήταν μια γερόντισσα αλλά με αριστοκρατική καταγωγή, που αρεσκόταν στο να ακούει διάφορες ιστορίες για ιππότες, από την αγαπημένη της Βασούλα (Τζένη Καρέζη).   Το έργο ανέβηκε πρώτα στο θέατρο και αμέσως μετά στο σινεμά. Αυτό πλέον ήταν και το εισιτήριο της προς την αναγνώριση του ταλέντου της και το ξεκίνημα της καριέρας της, αν και η ηλικία της ήταν περίπου στα 52.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 και ως το 2000 συμμετείχε και σε δημοφιλείς τηλεοπτικές σειρές με ρόλους ισχυρών  γυναικών, με πιο χαρακτηριστικούς στις σειρές: «Η Γειτονιά μας», «Εκμέκ Παγωτό», «Μεθοριακός Σταθμός» και βέβαια εκείνον της Όλγας Μαρκάτου στην επιτυχημένη σειρά «Dolce Vita» όπου υποδυόταν την παλαιών αρχών πεθερά της Αννας Παναγιωτοπούλου. Τελευταία της συμμετοχή ήταν στη σειρά «Θεοσεβούμενοι» το 2000.

Η Μαρία Φωκά, έφυγε από τη ζωή το μεσημέρι της Παρασκευής 15 Ιουνίου του 2001. Λίγο καιρό πριν είχε υποβληθεί σε εγχείρηση ανοικτής καρδιάς στο νοσοκομείο St. Thomas του Λονδίνου, όπου ζούσε μαζί με την κόρη της, και αρχικά η κατάσταση της υγείας της εξελισσόταν ομαλά. Με την πάροδο των ημερών, ωστόσο, εμφανίστηκαν μετεγχειρητικές επιπλοκές και τελικά η δημοφιλής ηθοποιός έχασε τη μάχη με το θάνατο. 

Πηγή: newsbeast.gr, ethniki-antistasi-dse.gr, finosfilm.com, ellinikoskinimatografos.gr