5 Φεβρουαρίου 1966 - Ο σεισμός της Ευρυτανίας

Ο σεισμός (Μ=6,2) που έπληξε την Ευρυτανία στις 5 Φεβρουαρίου του 1966 προκάλεσε βλάβες κυρίως στην περιοχή της τεχνητής λίμνης Κρεμαστών. Ένας άνθρωπος σκοτώθηκε και 60 τραυματίστηκαν. 731 κτίρια καταστράφηκαν, ενώ 6358 υπέστησαν βλάβες που προκλήθηκαν κυρίως από κατολισθήσεις. Ο μεγαλύτερος προσεισμός (Μ=4,7) εκδηλώθηκε στις 31 Ιανουαρίου. Μετά τον κύριο σεισμό ακολούθησαν πολλοί μετασεισμοί ο μεγαλύτερος των οποίων (Μ=5,3) έγινε την ίδια ημέρα με τον κύριο σεισμό.

Η 5η Φλεβάρη του 1966, ημέρα Παρασκευή ξημέρωσε με έναν τραγικό απολογισμό για την Ευρυτανία. Στις πρώτες πρωινές ώρες σημειώθηκαν μια σειρά από σοβαρές σεισμικές δονήσεις στις  4.12', την 4.57' και την 4.58'. πμ, ενώ ήδη είχε προηγηθεί μια εβδομάδα με μικροσεισμούς, με μεγαλύτερη αυτή των 6,2 ρίχτερ που είχαν σαν αποτέλεσμα την ολοκληρωτική καταστροφή 15 χωριών της Ανατολικής και Δυτικής Ευρυτανίας , τεράστιες υλικές ζημιές, 9.000 αστέγων, 60 τραυματιών και την απώλεια μιας ανθρώπινης ζωής. Το επίκεντρο του σεισμού ήταν ανάμεσα στα χωριά Βράχα και Μαυρομάτα, στην χαράδρα του Μέγδοβα. Ο καταστρεπτικός σεισμός έκανε ερείπια τα χωριά Φουρνά, Βράχα, Νεράιδα, Καροπλέσι, Μολόχα, Κλειτσό, Μαυρομμάτα, Πετράλωνα, Χόχλια, Αγία Τριάδα, Άγιο Χαράλαμπο, Δάφνη,  Βίνιανη,  Μαραθιά, Στένωμα, Παπαρούσι, Κρέντη και Κερασοχώρι. Αιτία της καταστροφής θεωρείται η δημιουργία της τεχνητής λίμνης των Κρεμαστών που άρχισε να κατασκευάζεται το 1962 και ολοκληρώθηκε το 1966.

Ο απολογισμός των θυμάτων είναι ευτυχώς σχετικά ελαφρύς, γεγονός που οι ίδιοι οι κάτοικοι της περιοχής αποδίδουν στην «υποχθόνιον βοήν» που προηγείται του σεισμού ειδοποιώντας τους να εγκαταλείψουν εγκαίρως τα σπίτια τους. Οι υλικές ζημιές είναι, ωστόσο, τρομερές. Στα χωριά Άγιος Νικόλαος και Κοσίτσα «κατέρρευσαν ολοσχερώς όλαι αι οικίαι», ενώ στα Φουρνά, όπου το εύθραυστο έδαφος δεν αντέχει τα χτυπήματα που δέχεται, τα αμήχανα, αποκαρδιωμένα βλέμματα των κατοίκων που ξενυχτούν στο ύπαιθρο μαρτυρούν την έκταση της καταστροφής.

Οι εφημερίδες της εποχής ΄΄Καθημερινή΄΄, ΄΄Απογευματινή΄΄, ΄΄Βραδυνή΄΄ κάνουν εκτενείς αναφορές και ρεπορτάζ για την καταστροφή και ο τέως Βασιλιάς Κωνσταντίνος επισκέπτεται μαζί με τη σύζυγό του και τότε Βασίλισσα Άννα Μαρία τα χωριά για να δουν από κοντά τις καταστροφές και να συμπαρασταθούν στους πληγέντες.  Σύμφωνα με τις μαρτυρίες ο Βασιλιάς «εξέφρασεν αντιρρήσεις εις την χρησιμοποίησιν σκηνών διότι, ως είπεν, εις περίπτωσιν αλλαγής τον καιρού ουδεμίαν θα παρείχον προστασίαν» και έτσι αποφασίστηκε η κατασκευή πρόχειρων καταυλισμών για την φιλοξενία  των αστέγων. 6.000 άστεγοι φιλοξενήθηκαν σε 1.500 οικήματα του καταυλισμού των σεισμοπαθών, ενώ 600 οικογένειες αποφασίστηκε να φιλοξενηθούν στο Καρπενήσι, σχέδιο που τελικά δεν υλοποιήθηκε.

Η καταστροφή αν και πρωτόγνωρη για την περιοχή μιας και δεν υπήρχε παρελθόν με σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή, άφησε τα σημάδια της στην Ευρυτανία και για δύο ολόκληρα χρόνια μικροσεισμοί ταλαιπωρούσαν την περιοχή, με τους κατοίκους να αντιμετωπίζουν τις αντίξοες συνθήκες  από το κρύο και τους παγωμένους χειμώνες. Οι Ευρυτάνες κατάφεραν και σε λιγότερο από δύο χρόνια ξανάχτισαν τα σπίτια τους και άρχισαν ξανά την ζωή τους από το μηδέν.

Το φράγμα των Κρεμαστών και η συσχέτισή του με τους σεισμούς

Τα φράγματα από τη μια παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια και ως ένα βαθμό προστατεύουν τους υδάτινους πόρους ωστόσο μπορούν από την άλλη να προκαλέσουν εκτός από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και σεισμούς .
Παγκοσμίως υπάρχουν πάνω από 100 εξακριβωμένες περιπτώσεις σεισμών που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι προκλήθηκαν από την ύπαρξη φραγμάτων. Η σοβαρότερη περίπτωση είναι ο σεισμός μεγέθους 7.9R της Sichuan τον Μάιο του 2008, που σκότωσε περίπου 80.000 ανθρώπους και έχει συνδεθεί με την κατασκευή του Φράγματος Zipingpu.

Η λίμνη Κρεμαστών, είναι η μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη της Ελλάδος με χωρητικότητα 4.700.000.000 m³ νερού. Δημιουργήθηκε μετά την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος της ΔΕΗ το 1965 .Το έργο ήταν το ψηλότερο χωμάτινο φράγμα της Ευρώπης και αποτελεί σπουδαίο επίτευγμα για την Ελλάδα, γιατί έλυσε πολλά προβλήματα εξηλεκτρισμού της χώρας.

Το φράγμα των Κρεμαστών έχει ύψος 153 μέτρα και κατασκευάστηκε σε ένα στένωμα της κοίτης του Αχελώου- από την συσσώρευση υδάτινων όγκων των ποταμών Αχελώου, Αγραφιώτη, Τρικεριώτη και Ταυρωπού- στο σημείο όπου λέγεται ότι ο θρυλικός Κατσαντώνης πήδησε από τη μια όχθη στην άλλη, καθώς τον κυνηγούσαν οι Τούρκοι .

Για την κατασκευή του φράγματος έγιναν πολλές μελέτες. Η πρώτη έρευνα για το φράγμα έγινε μεταξύ του 1918-1921 από τους μηχανικούς Sehn και Dubois, έναν Ελβετό και ένα Γάλλο, για λογαριασμό του Υπουργείου Δημοσίων Έργων.

Πριν γίνει το έργο , το έδαφος της περιοχής ήταν πολύ γόνιμο, με πολλές καλλιέργειες. Ωστόσο , όπως συμβαίνει σε παρόμοιες περιπτώσεις για την κατασκευή του έπρεπε όχι μόνο να θυσιαστούν οι παραγωγικές δραστηριότητες της περιοχής αλλά και οι κάτοικοι έπρεπε να μετακομίσουν σε γειτονικές πόλεις ή σε αστικά κέντρα έναντι αποζημίωσης. Λέγεται ότι πολλοί δεν ήθελαν να φύγουν από τις κατοικίες τους και η διοίκηση του έργου τους το επέβαλλε.

Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε ότι πάνω από 15 χωριά και οικισμοί “θα πνιγούν”, και έτσι πράγματι έγινε. Η κατασκευή του φράγματος είχε ως συνέπεια τη δημογραφική αλλοίωση της ευρύτερης περιοχής, καθώς παλιοί οικισμοί έσβησαν οριστικά και σημαντικό μέρος του πληθυσμού μετακινήθηκε σε άλλες περιοχές.

Το έργο έγινε σε μία σεισμικά ενεργή περιοχή ζωσμένη από ρήγματα .Η ευρύτερη περιοχή αποτελείται από ασβεστόλιθους ισχυρά τεκτονισμένους και πολυπτυχωμένους που κατά θέσεις εναλλάσσονται με κερατόλιθους ,σχιστοψαμμίτες και φλύσχη(έναν επίφοβο γεωλογικό σχηματισμό σε κατολισθήσεις).

Η σεισμική ακολουθία ξεκίνησε μετά την πλήρωση της τεχνητής λίμνης του φράγματος των Κρεμαστών στον ποταμό Αχελώο. Μελέτη έδειξε ότι ο αριθμός των σεισμών συσχετίζεται με την φόρτωση της τεχνητής λίμνης . Η σεισμική δραστηριότητα ήταν τόσο έντονη που έγινε αναφορά του φαινόμενου στη διεθνή βιβλιογραφία.

Σε αυτό το φράγμα σήμερα υπάρχουν εγκατεστημένες 4 μονάδες παραγωγής ρεύματος με συνολική ισχύ 440 MW. Στις όχθες του ποταμού, έχει τοποθετηθεί μεγάλη υδροηλεκτρική εγκατάσταση με σήραγγα εκτροπής (για όσο νερό δε χρειάζεται ή απειλεί να πλημμυρίσει την περιοχή) με διάμετρο 12,5 μέτρα και μάκρος 808 μέτρα. Ο υδροηλεκτρικός σταθμός λειτουργεί με στροβιλοκινητήρες. Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τις μακροχρόνιες συνέπειες από την λειτουργία ενός φραγμάτος, ειδικά όταν το κλίμα διαρκώς μεταβάλλεται.

Πηγή: oasp.gr, anexitilo, vimapoliti.gr, agrinionews.gr