Κυρα-Βασιλική: Η Ελληνίδα σύζηγος του Αλί Πασά

Αλή πασάς και Βασιλική - Πίνακας του Γερμανού ζωγράφου Πάουλ Γιάκομπς

Η Βασιλική Κονταξή γεννήθηκε στη Πλησιβίτσα των Φιλιατών (σημερινό Πλαίσιο) το 1789 και ήταν κόρη του προύχοντα της περιοχής Κίτσου Κονταξή και αδελφή του οπλαρχηγού Γεωργίου Κίτσου και του Σίμου Κονταξή. Μια υπόθεση κατασκευής κίβδηλων νομισμάτων, στην οποία αναμίχθηκε ο πατέρας της και κάτοικοι της Πλησιβίτσας, την έφεραν κοντά στον Αλή Πασά, σε ηλικία μόλις 12 ετών. Η μικρή Βασιλική ζήτησε έλεος για τον συλληφθέντα πατέρα της από τον γέροντα αυθέντη της Ηπείρου. Ο Αλή, θαμπωμένος από την ομορφιά της, όχι μόνο χάρισε τη ζωή στον πατέρα της, αλλά διέταξε τους άνδρες του να μην ξαναενοχλήσουν το χωριό. Το τίμημα για τη Βασιλική ήταν να γίνει το πολύτιμο πετράδι του χαρεμιού του Αλή Πασά, ο οποίος το 1808 τη νυμφεύτηκε, παρά τις αντιρρήσεις της πρώτης του συζύγου Εμινέ.

Όσοι την γνώρισαν, την περιγράφουν ως πολύ όμορφη γυναίκα, ως καλλονή. Ο POUQUEVILLE που την είδε από κοντά γράφει:

"Τα μάτια της ήταν ίδια με τ` αστέρια που λάμπουν τις καλοκαιριάτικες νύχτες"

Η Κυρά Βασιλική ασκούσε μεγάλη επιρροή στον σύζυγό της και δεν εξισλαμίστηκε. Μάλιστα, όχι μόνο κατάφερε να μετατρέψει ένα δωμάτιο του χαρεμιού σε παρεκκλήσι με τακτικό ιερέα, αλλά προστάτευε τους χριστιανούς συμπολίτες της.

Ο Αλής πιεζόταν από τους Τουρκαλβανούς αξιωματούχους του να την εξισλαμίσει, αλλά αυτός δεν υπέκυψε στις επιθυμίες τους. Η Κυρά Βασιλική ήταν αληθινή βασίλισσα και τη δύναμή της αυτή τη χρησιμοποίησε για να βοηθάει τους Ρωμιούς που κινδύνευαν από τον «δράκο της Λίμνης», τον Αλή, πολλούς δε έσωσε από βέβαιο θάνατο.
Ως προς τη θρησκευτική ελευθερία που της επέτρεψε ο Αλής, αυτή δικαιολογείται, όχι τόσο από τη μεγάλη, την απεριόριστη αγάπη που της είχε, αλλά από το γεγονός ότι ο Αλής δεν ήταν «ορθόδοξος» μουσουλμάνος, αλλά «αιρετικός» μπεκτασής. Οι μπεκτασήδες ανήκουν στην αίρεση των Αλεβήδων, οι οποίοι ανέχονται τον χριστιανισμό, έχουν προσλάβει πολλά στοιχεία του και, τέλος πάντων, βρίσκονται σε προοδευτική κατεύθυνση, γι' αυτό και ο Αλή Πασάς δεν ενέχεται, από ό,τι γνωρίζω, σε εξισλαμισμούς και είναι μύθος ότι πίεσε την Κυρά Βασιλική να γίνει μουσουλμάνα. Σ' αυτό ίσως να άσκησε επάνω του επιρροή και η σχέση του με τον Πατροκοσμά τον Αιτωλό.

Κυρά Βασιλική. Η ευνοουμένη του Αλή πασά. Χαλκογραφία (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Τέτοια ήταν η επιρροή της πάνω στον Αλή, που ο λαός τραγούδησε «Βασιλική προστάζει· Βεζύρ’ Αλή Πασά, βάλε φωτιά στα τόπια, κάψε τα Γιάννενα… Το παραδοσιακό τραγούδι «Βασιλική Προστάζει» περιγράφει τη γνωριμία του ζευγαριού, όταν η Κυρά Βασιλική ήταν μόλις 12 ετών. Το ρήμα «προστάζει» δίνει έμφαση στην επιρροή που κατάφερε να ασκήσει στον σύζυγό της, όταν παντρεύτηκαν.

Έστελνε από τους θησαυρούς του Αλή ενίσχυση σ' όλα τα κρυφά σχολειά, αλλά και στις εκκλησίες και στα μοναστήρια.
Προσέφερε προνόμια σε χριστιανικά χωριά και συμπαραστέκονταν στη φτώχια και στην ορφάνια, μέχρι του σημείου να την αποκαλέσουν "προστάτιδα της φτωχολογιάς".
Γράφει γι' αυτή ο συγχωριανός της ερευνητής Γεώργιος Σκάγιας: "Ολοκληρωμένη ύπαρξη, από την αρχή μέχρι το τέλος.
Στο σαράι, κυρά. Στο βιλαέτι,Βασιλική. Στη ζωή, χριστιανή. Στα ιδανικά,προστάτιδα.
Στο γένος, υπερασπίστρια και ηρωίδα. Στην ελληνική γενιά, μορφή. Ξεπήδησες από το σόι των Κονταξαίων, ανέβηκες ψηλά, έγινες του ισχυρού δαμάστρια, καθυπέταξες τα θέλγητρα, παρέμεινες ταπεινή και λατρεύτηκες, Βασιλική.

Συμπαραστάθηκε στον Αλή κατά την πολιορκία του από τα σουλτανικά στρατεύματα και κατέφυγε μαζί του (Δεκεμβριος 1821) στο νησάκι της Παμβώτιδας, στη μονή του Αγίου Παντελεήμονα. Μαρτυρείται, ότι, ο Αλής βλέποντας το τέλος του, καταδιωκόμενος από τους άνδρες του Χουρσίτ Πασά και ετοιμοθάνατος από τις πληγές, ζήτησε από τον Θανάση Βάγια (στενός φίλος του Αλή), μόλις θα πέθαινε, να σκοτώσει την Κυρά Βασιλική, για να μην περιέλθει στα χέρια των εχθρών του. Ο Θανάσης Βάγιας, όμως, παρότι ήταν ίσως ο πιο έμπιστος του Αλή, δεν τον άκουσε και η Κυρά Βασιλική μαζί μ' αυτόν, αλλά και άλλα πρόσωπα της αυλής του Αλή, οδηγήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί ο Οικουμενικός Πατριάρχης Άνθιμος Γ', με τη βοήθεια του «εσναφίου» των κρεοπωλών, στο οποίο, ας σημειωθεί, ανήκε ο Θανάσης Βάγιας από παλαιά, γιατί είχε κάμει κρεοπώλης στην Πόλη, κατόρθωσε να τους απελευθερώσει. Με τη ναυμαχία του Ναβαρίνου (1827) η Υψηλή Πύλη πήρε αυστηρά μέτρα και συνέλαβε τον Θανάση Βάγια, την Κυρά Βασιλική και όλους τους άλλους που είχαν μεταφερθεί στην Κωνσταντινούπολη και τους εξόρισε στην Προύσα. Με την ίδρυση του ελλαδικού κράτους επέστρεψαν στην ελεύθερη Ελλάδα όπου παρέμεινε για λίγο 1830 στο ιδιόκτητο κτήμα της, στο χωριό Βοϊβόντα (σημερινή Βασιλική του Δήμου Καλαμπάκας , που της ανήκε ως τσιφλίκι (μαζί με τα χωριά Σαρακήνα Καλαμπάκας και Μεταμόρφωση Καρδίτσας) και που προς τιμή της ονομάσθηκε Βασιλική. Εκεί με έξοδά της είχε ανεγείρει ναό του Αγίου Νικολάου (1818) «Σύμφωνα με την παράδοση», γράφει ο Τριαντάφυλλος Παπαζήσης, «για την κατασκευή του Αγίου Νικολάου Βασιλικής ο Αλή πασάς έστειλε τον πρωτομάστορά του Σάμπλο και κατασκεύασε μέσα στο χωριό ένα χαντάκι που όριζε την περιοχή του ασύλου για τους χριστιανούς που καταδίωκαν οι Τούρκοι».

Κυρά - Βασιλική. Κέρινο ομοίωμα στο Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας Παύλου Βρέλλη

Στην ανατολική πλευρά του ναού υπάρχει μάλιστα εντοιχισμένο ανάγλυφο της κυρα-Βασιλικής (0,53Χ0,90 μ.), ενώ στη νότια είσοδο του ναού υπάρχει σκαλισμένη σε μαρμάρινη πλάκα η επιγραφή: «Ανεκαινίσθη εκ θεμελίων ο θείος ναός του Αγίου Νικολάου δι’ εξόδων των εγχωρίων, διά συνδρομής Βασιλικής αυθεντίσσης Βοϊβόντας και των αδελφών αυτής (...) εν έτει ΑΩΙΗ, Μαΐου ΙΒ (12 Μαΐου 1818)»
Το 1831 «Ακαρνανικό καμποχώρι των Οινιαδών και πρωτεύουσα του ομώνυμου Δήμου...» Εκεί η Κυρά Βασιλική έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της ως το 1834.
Ο τάφος της βρίσκεται στον περίβολο του ιερού ναού των Μεγίστων Ταξιαρχών του Αιτωλικού και στη νότια πλευρά, πλάι στον διερχόμενο από εκεί κεντρικό δρόμο της γραφικότατης πόλης της Λιμνοθάλασσας. Ως πρόσφατα οι περίβολοι των ιερών ναών ήταν νεκροταφεία. Δίπλα στον τάφο αναγράφονται τα εξής: «Τάφος Κυρά Βασιλικής 1789-1834». Και από κάτω: «Απέθανεν η κυρά Βασιλική Κίτζου από δυσεντερία ήτον η ασθένειά της ετών 45 μετασχών των αχράντων μυστηρίων της Θείας Μεταλήψεως και κατ' άδειαν του επιτρόπου του Αγίου Ακαρνανίας και από του εφημερίου των Ταξιαρχών ετάφη κατά την συνήθη εκκλησιαστική τάξιν εν τη εκκλησία των Ταξιαρχών. Εν Ανατολικόν τη 11 Δεκεμβρίου 1834. Μελέτιος ιερεύς Δ.Κ». Το κείμενο αυτό είναι η ληξιαρχική πράξη θανάτου της Κυρά Βασιλικής καταχωρισμένη σε σχετικό κώδικα γεννήσεων και θανάτων του ιερού ναού των Ταξιαρχών του Αιτωλικού. Και πάνω στη μαρμάρινη ταφόπλακα: «Βασιλική Κίτζου 1789-1834». Την επιγραφή αντιγράψαμε όπως είναι γραμμένη από τον ιερέα Μελέτιο το 1834.

Ο τάφος της Κυρά - Βασιλικής.

Πηγές: mixanitouxronou.gr, sansimera.gr, allnews-epirus.blogspot, istoria.gr